Drejtor i Institutit Shqiptar të Arkeologjisë

Intervistë nga Richard Hodges

Muzafer Korkuti, Drejtor i Institutit të Arkeologjisë në Shqipëri që prej vitit 1998, është një studiues mendjethellë që në mënyrë modeste fsheh një shkollim të një tipi që rrallëkush prej nesh mund të ketë akoma. I intervistuar gjatë drekës, ai ishte në fillim i turpshëm të tregonte si u bë arkeolog dhe se si karriera e tij u zhvillua, dhe vetëm pas një ore ai filloi të ndihej më i lirshëm ndërsa po vlerësonte atë çka po shfaqej nga ajo që ai po tregonte. Nga ana tjetër, unë nuk u çudita aspak prej tij pasi ai është arkeologu më i rrallë- një produkt i Stalinizmit (bëhet fjalë për periudhën e formimit si arkeolog; shenim imi.), student në Leningrad, kaloi 10 muaj në Kinë gjatë Revolucionit Kulturor, studioi dhe më vonë gërmoi dhe së fundmi ka bashkëdrejtuar dy projekte të mëdha me arkeologë të mëdhenj amerikan.

Ne folëm gjatë drekës në një nga restorantet Italian më në zë të Tiranës, pas një promovimi libri në Akademinë e Shkencave. MK, siç njihet shpesh, ishte i entuziazmuar. Katërmbëdhjetë libra mbi arkeologjinë shqiptare ishin botuar në 2004, kryesisht nga anëtarë të Institutit të tij. Promovimi në Akademinë e Shkencave ishte një rast për këtë njeri zakonisht të përmbajtur, t'u binte trumpetave. Ditën në vijim, për më tepër, qeveria do të përcaktonte nëntë parqe arkeo10gjikë të rinj. Arkeologjia është në lulëzim në Shqipëri, thekson ai me guxim. Ndienja e tij e krenarisë dhe kënaqësisë është e dukshme.

Muzafer Korkuti ka lindur në jugun e Shqipërisë 69 vjet më pare. Republika atëherë kishte njëzet vjet që ishte vendosur dhe vendi ishte varfëruar nga pasojat e fundit të sundimit osman. Ai kishte dëshirë, siç thotë vetë, të punonte me sendet/gjërat e prekshme si dhe tregon për një prilje/dëshirë për shkencat ekzakte si matematika dhe fizika. Kështu që, nuk ishte e rastësishme që në 1955, në bazë të organizimit të sistemit komunist, ai ishte fillimisht një mësues filloreje në një fshat të quajtur Fterë në distriktin e qytetit bregdetar të Vlorës, e më tej drejtor i kësaj shkolle. Në vigjiljen e vitit të ri të 1956 jeta e tij ndryshoi përherë. I thirrur bashkë me nxënësit e tij më të mirë në pallatin e Brigadave në Vlorë, ata u paraqitën para Enver I--Ioxhës, diktatori kishotesk i komunizmit shqiptar. Siç tregon MK, të mbushur me shpirtin e socializmit, ata u prezantuan me '"emocion dhe dashuri". Një vit e gjysmë më vonë, MK u thirr në Tiranë për të studiuar çfarë të dëshironte në Universitet. Fillimisht ai mendoi të bëhej fizikant, por më pas vlerësoi praninë e arkeologëve rus në Shqipëri dhe i tërhequr nga perspektiva e punës në terren, kaloi tre vjet duke u trajnuar si arkeolog. Në Apoloni, duke punuar përkrah sovjetikëve, ai gjeti një bust mermeri të Demostenit.

Pas diplomimit ai u përzgjodh për specializim dhe më vonë, menjëherë pas vizitës së Nikita Khrushov në Shqipëri, u përzgjodh sërish të shkojë në Moskë. Pas dy muajsh studimi në Institutin e Arkeologjisë së Moskës. ai vazhdoi më tej në Universitetin e Leningradit. Dukshëm ai e admiron këtë periudhë të jetës së tij. Më shumë se dymijë të rinj shqiptarë- kryesisht kadetë të marinës- ishin në qytet gjatë kësaj kohe. Në studimet në Leningrad ai mori një bazë të mirë në të kuptuarin se si kultura materiale mund të përdorej për të shkruar historinë. Çështja se si veglat prej kocke ishin prodhuar dhe si klasifikoheshin e tërhoqën shumë atë. ndërkohë që ndërlikimet e historisë sllave e çoroditnin. Qëndrimi i tij në Bashkimin Sovjetik, u ndërpre kur Enver l-foxha pasi vizitoi Beijing, denoncoi Khrushovin për devijim nga rruga e vërtetë e Stalinizmit. Fillimisht, kadetët e ushtrisë u thirrën në Shqipëri e më tej dhe studentët si MK.

I kthyer në Tiranë, MK mbaroi studimet e tij, duke mbrojtur temën e tij mbi një tumë helenistike të hershme në Apoloni pranë Departamentit te Shkencave Shoqërore të Universitetit të Tiranës. Në këto vite ai asistoi Frano Prendin në gërmimin e vendbanimit të njohur palafit të periudhës neolitike të Maliqit, në Shqipërinë juglindore. Këto gërmime shpëtimi, me shtresat arakeologj ike të pasura e transformuan arkeologjinë neolitike në vend. Shumë i rëndësishëm është një fragment i një filmi të zhvilluar në Maliq. Pa dyshim, i rregulluar për kamerat. i riu MK hipën në një xhip për të shkuar në vendbanim dhe aty i ndjekur dhe nga kolegia e tij Aleksandra Mano, përshkojnë me hapa të rregullt, me qëllim survein e mbetjeve të trarëve të drurit të ekspozuar. Në filmin bardh e zi, MK i hollë/do bët (në trup) i ngj an Gary Cooper, ndërkohë që shoqja e tij me një fund valëzues të ndritshëm të lidhur fort në mes i ngjan Marilyn Monroes në filmin e John Huston "The misfits" i bërë në të njëjtën periudhë. Skena e sajuar me mjeshtëri bashkon energjitë dhe elegancën e individëve që janë duke shijuar një Shqipëri që ndiente se për herë të parë kishte një drejtim/udhëheqje. MK punoi me Prendin për 14 vjet në këtë vendbanim, punë që çoi në shumë artikuj dhe në monografinë e tij Neolithikum und Chalkolithicum im Alhanien (Mainz 1995).

Në 1965 MK iu dha rasti i madh i jetës së vet. Në sajë të një marrëveshje mes Akademive të Shkencave të Shqipërisë dhe Kinës, filloi shkëmbimi i akademikëve. MK kishte dyshime mbi logjikën e këtyre lidhjeve pasi kishte hendekë të mëdhenj midis situatave politike të shtetit më të madh të botës dhe njërit prej shteteve më të vegjël. Pa dyshim, citimet e veprave të Moa Tse Tung dhe Enver Hoxhës në çdo vepër shkencore ishin diçka e përbashkët për ty dy vendet. Por, gjithsesi paleoJiti përbënte një gjuhë të përbashkët. Mk qëndroi larg për dhjetë muaj. Ai J1uturoi nga Tirana në Pragë, Moskë, në Omsk, pastaj Siberi, në lrkutsk dhe pastaj Beijing. Për gjashtë muaj ai ndoqi leksione me Pei Ven Cun. pas të cilave kaloi një muaj në një germim paleolitik e më tej tre muaj duke vizituar vendbanime neolitikc dhe të bronzit. Komunikonte më shumë në rusisht. "Ata ishin të përgatitur teorikisht (thotë ai). përkufizimet bazë nuk kanë ndryshuar shumë qysh atëherë". Paleoliti, thekson ai, është një gjuhë e përbashkët në të gjithë botën.

Ata ishin në të njëjtën kohë praktik dhe pragmatist përfundon ai, dhe eksperienca i dha atij një vision botëror. Pei Ven Cun ishte një student i Henri Breuil dhe proklamonte se kishte mësuar tre gjëra nga prehistoriani francez: Paleolitin, pil:jen e verës dhe diçka që ai nuk e pranonte/pohonte. Pei Ven Cun kishte qenë një anëtar i ekipit kinezo-amerikan në vitet '30 që zbuluan (dhe humbën) mbetjet e njeriut të Pekinit.

I kthyer nga Kina, ai gjithnjë pati mundësinë të gërmonte në Rumani. Natyrisht bëhej fjalë për një vendbanim neolitik në Danub ku do të ndërtohej një central hidro­elektrik. Shkolla rumune e arkeologjisë, kujton ai, ishte ishte shumë konkuruese me praktikën evropiane perëndimore, gjë që ai do ta zbulonte më vonë kur do të bënte një tur në Itali. Gjatë këtyre viteve ai u fokusua në historinë e përgjithshme të shoqërisë prehistorike, duke u përqëndruar në aspektet mjcdisore dhe tcknologjke. Puna e Gordon Childe pati një influencë të madhe. Përqasja historike e Childe mbi krijimin e shoqërive neolitike në Ballkan ishte korniza e kërkimeve të punës së tij. Në çdo hap, ai qesh dhe kujton një njeri nga Shkodra, në veriun e Shqipërisë, i cili ishte në dijeni të veprës së Childe me titull: "Njeriu krijon vetveten". që i papunë me shumë kujdes i shkruan qeverisë duke thenë: "kam nevojë për një punë sepse ndryshe do të bëhem majmun".

Në mënyrë të pashmangshme, MK në 1967 u bë drejtor i qendrës arkeo1ogjike, në atë kohë një sektor i Institutit të Historisë dhe Gjuhësisë. Gjatë nëntë vjetëve ai transformoi qendrën, duke krijuar revistën "Iliria" dhe duke mbajtur në mënyrë të guximshme një konferencë internacionale mbi arkeologjinë ilire në 1972, konferencë ku u ftuan të merrnin pjesë studiues perëndimorë si N.G.L. Hammond dhe i riu Anthony Harding. Në këtë periudhë ai ftoi një ekip francez të riktheJ1ej në Shqipëri, dhe kështu Pierre Cabanes, nga Universiteti i Clermont-Ferrant, filloi lidhjet e tij të gjata me Apoloninë duke vazhduar punën e Leon Rey-it në 1920.

Por Shqipëria në vitet '70 filloi të ndiejë efektet e para të izolimit, pasi marrëdhëniet me Kinën ishin prishur. Çerek shekulli i ardhshëm mund të ishte çdo gjë tjetër përveçse i lehtë. Në 1976, duke vijuar me politikën partiake, MK u zëvendësua si drejtor nga mikja e t(j e vjetër Aleksandra Mano dhe u dërgua në një qendër rajonale në Fier (afër Apolonisë). Për shumë njerëz, politika e dërgimit të intelektualëve nga Tirana në provinca ishte një shok i vërtetë. Për MK ajo rezultoi një periudhë e qetë, përvetësuese e jetës së tij. Si student i ri ai kishte shijuar të gërmonte në Apoloninë e afërt me misionin e Bashkimir Sovjetik të kryesuar nga Vladimir Demitriovich Blavatski. Tani, ai do të fokusohej në ngritjen e një Muzeu në Fier që do të ilustronte gj etj et e pasura arkeologjike të zonës, duke hedhur bazat për bashkëpunimin e tij të mëvonshëm në vitet '90 me Jack Davis nga Universiteti i Cincinnatit, në Projektin e Surveit në terren në zonën e Mallakastrës. Rreth fundit të dekadës, sidoqoftë, ai u kthye sërish në Tiranë si drejtor i Institutit Arkeologjik. Ndërsa Shqipëria kishte rënë dukshëm në izolimin e viteve '80, MK gjen burime energjie, duke gërmuar në vendbanim neolitik çdo vit dhe duke ngritur një shkollë verore në Butrint në 1982 për të trajnuar një brez të ri arkeologësh. Për shumë vite, rreth njëzet projekte në terren u sponsorizuan nga instituti i tij. E menduar mirë nga qeveria, fondet nuk përbënin problem; çështja ishte tek pajisja e projekteve me personel. Në 1984, ai sërish gjendet duke gërmuar jashtë vendit, këtë rradhë në l_jë vendbanim paleolitik në Paris.

Në fund të viteve' 80 ai largohet nga posti i drej torit: Shqipëria po hynte në një

periudhë konfuze dhe të vështirë me betejën drejt demokracisë duke çuar në zgjedhjet e 1991. Duke kujtuar këtë periudhë të egër kur Instituti i Arkeologjisë nga një flamurtar akademik i Shqipërisë komuniste. u kthye në një sehirxhi/dëshmitar të dyfishtë në kalimin e vështirë drejt kapita1izmit, MK bëhet i menduar. "1990-1995 ishte një ferr"­thotë ai- "një rrëmujë e vërtetë dhe një konfuzion intelektual". Kjo është e vërtetë edhe për arkeologjinë shqiptare. Studiuesit serioz, kujton ai, rezistuan sa më mirë që mundën, ndërsa të tjerët ("peshat e lehta") e ndërprenë punën. Disa u larguan vërtet. Sërish, në periudhën e fillimit të viteve '90 MK në mënyrë të zgjuar e rikrijoi vetveten, duke zhvilluar një bashkëpunim me Karl Petruso nga Universiteti i Teksasit në Arlington. Siç tregon MK: Petruso kishte punuar në gërmimet në shpellën legjendare të Frankthit në Greqi, ndërsa ai po fillonte punën në gërmimet e shpellës së Konispolit (afër Butrintit). Ata arritën projektin në një moment me shumë konfuzion, metodologji të ndryshme, prejardhje të ndryshme dhe arritën "një bashkëpunim të shkëlqyer për katër vjet". I inkurajuar nga kjo eksperiencë. MK nisi një bashkëpunim të ri me Jack Davis nga Universiteti i Cincinnati, duke prezantuar metodat më moderne të surveit në terren në Shqipëri, dhe duke zbuluar në mënyrë të papritur gjetje të Paleolitit të Mesëm dhe të Lartë në rajonin e Mallakastrës, rreth Apolonisë.

I rizgjedhur drejtor në 1998, ai ndihet tashmë i sigurt se arkeologjia shqiptare i mbijetoi kaosit dhe tani ka filluar të lulëzojë. MK e shikon periudhën e re si një fazë stabilizuese me prospekte në rritje. Ai dëshmon për praninë në rritje të misioneve të huaja që bashkëpunojnë me stafin shqiptar. Të huajt po paraqesin eksperienca të ndryshme që e pasuroj në arkeologjinë shqiptare. Dhe atëherë, ai është krenar me faktin se 45% e arkeologëve shqiptarë janë të rinj, që kanë përfunduar studimet pasuniversitare (shumica jashtë Shqipërisë) në pesë vitet e fundit. Duke parë drejt të ardhmes, ka më shumë energji shpërthyese se sa atëherë kur ai filloi profesionin.

Pasi folëm për më shumë se një orë, ky njeri i qetë dhe i matur, u çel dalëngadalë. Ai thjesht shijoi të rishikonte historinë e tij personale. Unë i kërkova atij një mendim të fundit dhe ai m'u përgjigj se "është absolutisht e nevojshme ta duash atë që bën në mënyrë që të arrish diçka. Ky është çelësi i suksesit" pasioni i tij për arkeologjinë është i dukshëm. Jeta e tij akademike, e shënuar me episode në Bashkimin Sovjetik të Khrushovit dhe në Kinën e Revolucionit Kulturor, u rea!izua dhe në një shkallë internacionale, tashmë e kulmuar, në mënyrë paradoksale, nga eksperiencat e tij në bashkëdrejtimin e projekteve në vendin e t_j me state amerikane. Gjithandej, kështu, ai gjeti një disiplinë të brendshme duke kumtuar dhe publikuar të dhënat prehistorike të

jashtëzakonshme të Shqipërisë, ndërsa kjo e fundit pëljetonte ndryshime të mëdha në drejtim/udhëheqje. Në shumë mënyra, ai është një dishepull i Gordon Childe, duke sjellë në shkencën e tij rigorozitetin dhe përpjekjet intelektuale që ne ia njohim/atribuojmë një vetëm mendimtar i të madh në arkeologji. Mbi të gjitha, ai me mjeshtëri dhe qetësi ka siguruar që shkenca e tij jo vetëm i ka rezistuar stuhive të trazirave ideologjike, por ka përparuar në të njëjtën kohë.

Richard I-Iodges është Drejtor i Institutit Botëror të Arkeofogjisë në Universitetin e East Anglia dhe drejtor shkencor i Fondacionit BlItrinti.